Bu yazıda, Pavlov'un bulduğu şartlı refleks II. Dünya Savaşı'nda nasıl kullanılmıştır onu okuyacaksınız. Öncelikle Pavlov kimdir ve şartlı refleks denen olay nedir onu öğrenelim.

Ivan Petroviç Pavlov, 14 Eylül 1849'da dünyaya gelmiş Rus fizyolog, psikolog ve hekimdir. Psikofizyoloji ve deneysel psikolojinin kurucusu sayılır. 1904 yılında Nobel Fizyoloji ve Tıp Ödülü'nü kazanmıştır. Bu ödülü şartlı refleks sayesinde değil sindirim sistemi üzerine yaptığı araştırmalar sayesinde kazanmıştır. Ancak şu anki ününü Nobel ödülüne değil, şartlı reflekse borçludur desek yanlış olmaz sanırım.

Şartlı Refleks Nedir?

Pavlov, köpeklerin tükürük bezleri ve sindirim sistemi arasındaki ilişkiyi inceliyordu. Pavlov'un ilk bulguları midenin, sindirim işlemine başlamadan önce tükürük bezlerinin harekete geçmesi gerektiği yönündeydi.

Daha sonra, çeşitli uyarıcıların sindirim sistemini nasıl etkileyeceğini gözlemlemek için başladığı deneyi onu şartlı refleksi bulmaya kadar götürdü. Şartlı refleksi nasıl bulduğuna gelmeden önce öğrenmenin üç türü olduğunu söyleyelim.

1. Tepkisel koşullanma (klasik koşullanma)

2. Edimsel koşullanma

3. Gözlem yoluyla öğrenme

Pavlov'un deneyi tepkisel koşullanma ile ilgilidir.Bu deneye göre:

Köpeğe ilk olarak birkaç kez zil çalınır. Fakat köpek tepki vermez. Sonradan et verilir. Köpeğin salyaları akar. Sonra et ile birlikte zil çalınır. Daha sonra et verilmediği halde zil çalındığında köpeğin salya salgıladığı görülür. Yani bu uyarıcıdan (zil) önce sadece yiyeceği gördüğünde salya akıtmaya başlayan köpek, bir süre sonra zil sesini duyduğu anda salya akıtmaya başlar. Şartlı ya da şartlandırılmış refleks denen olay da budur.



Pavlov'un deneyi tepkisel koşullanma ile ilgilidir demiştik. Tepkisel koşullanmanın da dört temel kavramı vardır ve bu kavramları Pavlov'un deneyini referans alarak incelersek:

1. Koşulsuz uyarıcı: Köpek için ettir.

2. Koşulsuz tepki: Köpek için eti görünce ağzının sulanmasıdır.

3. Koşullu uyarıcı: Köpek için zil sesidir.

4. Koşullu tepki: Koşullu uyarıcıya yani zil sesine verilen tepkidir. Köpek için salyadır.

Sonuç olarak:

Tepkisel koşullama yoluyla öğrenmede, koşulsuz uyarıcılar daima koşulsuz tepkileri, koşullu uyarıcılar da koşullu tepkileri yaratır. Koşullu uyarıcı ve koşullu tepki öğrenilmiş tepkidir. (Yukarıdaki dört maddeyi göz önüne alarak burayı tekrar okuyun.)


Bilimin Savaşa Hizmeti

Gelelim bu bilimsel buluş savaşa nasıl hizmet etmiş, 2. Dünya Savaşı'nda nasıl bir rol oynamıştır konusuna.

Ivan Pavlov, Marksizm'i hiçbir zaman kabul etmedi ancak Sovyet rejimi kendisine muhalif olan Pavlov'a desteğini hiçbir zaman çekmedi; Lenin'den sonra Stalin de yardımı sürdürdü.Fakat Pavlov hükümet baskısından uzak kaldı, temel amaçları hep aynı kaldı.Çalışmalarını daha da genişleterek ilerledi.1929 yılında hükümet, Koltuşi'de bilim köyü kurarak ona hediye etti. Pavlov ve arkadaşları çalışmalarına burada devam etti. Burası "şartlı reflekslerin başkenti" ünvanını kazandı. Zaman ilerledikçe Pavlov ve rejim arasındaki ilişki de daha ılımlı bir hal aldı. 27 Şubat 1936'da yakalandığı zatürre nöbetini atlatamayarak hayatını kaybeden Pavlov'un şartlı refleks çalışmaları, ikinci dünya savaşı sırasında Sovyet rejimi tarafından modifiye edilerek tekrar kullanıldı.


Bu kez koşullu uyarıcı olarak zil değil tanklar kullanıldı. Sovyetler, etleri tankların altına saklar ve aç köpekleri bıraktığı zaman köpekler her defasında etleri tankların altında bulur. Bir süre sonra tankların altında et olmasa bile köpekler buna şartlandığı için eti her zaman ilk olarak tankların altında aramaya başlar. Bu başarıldıktan sonra geriye tek bir şey kalır; köpeklere bomba bağlamak. "Tanksavar Köpekler" savaşa hazırdır. Tanksavar köpekler, Alman tanklarının olduğu yerde bırakılır ve şartlanan köpekler et var umuduyla doğruca Alman tanklarına doğru koşmaya başlar ve tankın altına girdiği an Sovyet askerler bombaları patlatır. Alman ordusuna büyük zarar verilir. Sovyetler bu yöntem ile 300 kadar Alman tankı imha ettiklerini rapor etmişlerdir.



Tanksavar köpekler 1942’den sonra aktif olarak kullanılmasa da 1996’ya kadar eğitilmeye devam edilmiştir. Sovyetler bu şekilde ne bir rpg (tanksavar) ne de bir tank kullanmayarak, Alman tanklarının Leningrad'a ağır kayıplar vererek yaklaşmalarını sağlamıştır.




Şüphesiz Pavlov şartlı refleksi bulduğu zaman böyle bir kullanım düşünmemiştir ya da Einstein atomun parçalanabileceğini söylediğinde atom bombası yapın demek istememiştir. Bilim her zaman savaş için bir araç olmuştur, bilim insanları bunu istemese bile...

Curzio Malaparte'nin Kaputt kitabından...

Köpeklerin bu ani saldırısı karşısında panzerler makineli tüfeklerinden ateş kusarak zikzaklar çizmeye başlamışlardı. Tankların arkasından giden hücum taburları önce kararsızca durdular, sonra paniğe kapılmış gibi çözülüp ova içinde sağa sola kaçışmaya başladılar. Makineli tüfeklerin çatırtısı, çatlayan camın çıkardığı çınlama sesi gibi geliyordu. Köpek sürüsünün havlayışı motorların kızgın homurtusunu bastırıyor, arada bir rüzgarla hışırdayan otların arasında kaybolan zayıf bir çığlık işitiliyordu: "die hunde! die hunde!"
Birden boğuk bir patlama sesi duyduk. Arkadan bir daha, bir daha... iki, üç, beş panzer havaya uçtu. Yerden adeta fışkıran toprak sütunları arasında çelik levhalar parlıyordu...
...
...
... General Von Schubert ölü gibi sararmıştı. Dudaklarında acı bir gülümsemeyle elini yüzünden geçirdi ve sordu:
- "Neden, ama neden? Neden köpekler bile?"

Kaynakça:

1.http://tr.wikipedia.org/wiki/İvanPavlov

2.http://www.kpsskonu.com/egitim-bilimleri/ogrenme-psikolojisi/klasik-kosullanma/

3.http://satirsatirdiyardiyar.blogcu.com/ivan-pavlov-klasik-kosullanma/5422661

4.Kaputt, Curzio Malaparte